ZAKAZ PICIA KAWY!!!

W tym artykule przyjrzymy się najciekawszym i najbardziej kontrowersyjnym przypadkom zakazów kawy w Europie: od Włoch i Prus po Szwecję.

Dziś trudno wyobrazić sobie poranek bez filiżanki aromatycznej kawy. Dla wielu to codzienny rytuał, moment wyciszenia lub impuls do działania. Ale niewielu wie, że w historii Europy kawa bywała traktowana z podejrzliwością, a nawet otwartą wrogością. Władcy, duchowni i lekarze potrafili uznać ją za niebezpieczny napój – prowadzący do herezji, lenistwa, a nawet rewolucji.

W XVI i XVII wieku kawa nie była jeszcze symbolem kultury i towarzyskiej elegancji. Przeciwnie – wzbudzała lęk, fascynację i polityczne napięcia. Władze niektórych państw próbowały ją ograniczać, opodatkowywać, a czasem wręcz zakazywać jej spożycia. Wśród powodów znajdziemy obawy religijne, społeczne, zdrowotne i – przede wszystkim – polityczne.

W tym artykule przyjrzymy się najciekawszym i najbardziej kontrowersyjnym przypadkom zakazów kawy w Europie: od Włoch i Prus po Szwecję. Dowiesz się, dlaczego niektórzy monarchowie woleli piwo od kawy, jak papież uratował kawę przed ekskomuniką, i co wspólnego mają z nią skazańcy królewscy.

1. Zakaz kawy w Mekce – 1511

W 1511 roku w Mekce – jednym z najważniejszych miast islamu – doszło do pierwszego w historii udokumentowanego zakazu spożywania kawy. Decyzję podjął Khair Beg, ówczesny gubernator miasta, reprezentujący władzę mamelucką.

Khair Beg był zaniepokojony rosnącą popularnością kawy wśród lokalnej społeczności, zwłaszcza wśród uczonych, mistyków i młodzieży. Kawiarnie (zwane qahwa khaneh) szybko stawały się miejscami społecznych spotkań, debat, śpiewów religijnych, a nawet satyry politycznej. Gubernator uznał, że kawa pobudza umysł, co może prowadzić do „niebezpiecznych” przemyśleń, kontestacji władzy i szerzenia idei sprzecznych z ortodoksyjną interpretacją islamu.

Powody zakazu:

Obawy, że kawa jest środkiem psychoaktywnym – wpływa na świadomość i nastrój.

Kawiarnie tworzyły nowe przestrzenie społeczne poza meczetem – co budziło nieufność duchowieństwa.

Dyskusje i śpiewy mogły sprzyjać powstawaniu opozycyjnych nastrojów i radykalizacji poglądów.

Władza obawiała się, że spotkania przy kawie mogą prowadzić do spisków lub buntu.

Ciekawostka historyczna:

Khair Beg próbował przekonać duchownych islamskich (ulama), że kawa jest zakazana (haram) według prawa szariatu.

Jednak opinia religijna nie była jednoznaczna – część uczonych uznała kawę za dozwoloną, powołując się na brak jednoznacznych zapisów w Koranie i hadisach.

Ostatecznie zakaz został uchylony przez sułtana w Kairze, gdy dotarły do niego skargi i argumenty na rzecz kawy.¹

2. Włochy: Szatański napój

Gdy kawa dotarła do Europy w XVI wieku, duchowni we Włoszech domagali się jej zakazu. Posunęli się nawet do tego, by określić ją mianem „szatańskiego napoju”.

Jednak wszystko zmieniło się, gdy papież Klemens VIII spróbował kawy. Uznawszy ją za wyjątkowo smaczną, miał rzekomo powiedzieć:

„Ten szatański napój jest tak pyszny, że szkoda byłoby zostawić go wyłącznie niewiernym.”

Według legendy papież „ochrzcił” kawę, dając tym samym zielone światło jej rozpowszechnieniu w chrześcijańskiej Europie. Po jego aprobacie kawiarnie zaczęły pojawiać się w wielu miastach, a kawa stała się popularnym napojem.²

3. Zakaz kawy w Imperium Osmańskim – sułtan Murad IV (XVII w.)

W pierwszej połowie XVII wieku sułtan Murad IV, znany z brutalnych metod rządzenia i obsesji na punkcie porządku publicznego, wprowadził surowy zakaz picia kawy na terenie całego Imperium Osmańskiego. Władca ten rządził w latach 1623–1640 i był znany z autorytarnych reform oraz brutalnych represji wobec tych, którzy jego zdaniem zagrażali stabilności państwa.

Dlaczego zakazano kawy?

Obawy religijne: niektórzy konserwatywni duchowni muzułmańscy uznawali kawę za napój o działaniu odurzającym, porównywalnym do alkoholu – który w islamie jest zakazany (haram).

Aspekt polityczny: sułtan postrzegał kawiarnie jako potencjalne ogniwa oporu społecznego. Miejsca te stały się ośrodkami wymiany idei, satyry politycznej i plotek, co budziło obawy o możliwość organizowania spisków przeciwko władzy.

Aspekt społeczny: Murad IV obawiał się, że kawa – jako napój sprzyjający nocnym rozmowom – prowadzi do rozprzężenia obyczajów, lenistwa i demoralizacji społeczeństwa.

Jak egzekwowano zakaz?

Zakaz nie był tylko symbolicznym aktem – jego łamanie groziło poważnymi konsekwencjami:

Kary cielesne – np. chłosta publiczna.

Kara śmierci – Murad IV był znany z tego, że osobiście patrolował ulice przebrany za zwykłego obywatela i egzekwował zakazy. Według niektórych relacji, sam miał ścinąć mieczem osoby przyłapane na piciu kawy.

Zakaz obejmował nie tylko kawiarnie, ale również prywatne domy, co sprawiało, że nadzór nad społeczeństwem był wyjątkowo restrykcyjny.

Skutki i dziedzictwo zakazu:

Pomimo represji, kawa nigdy całkowicie nie zniknęła z życia społecznego. Społeczeństwo często piło ją potajemnie.

Po śmierci Murada IV zakaz stopniowo złagodzono i ostatecznie zniesiono.

Paradoksalnie, mimo chwilowych zakazów, to właśnie Imperium Osmańskie odegrało kluczową rolę w rozprzestrzenieniu kultury picia kawy – z Turcji napój ten trafił m.in. do Europy, przez porty w Wenecji i Marsylii.³

4. Szwecja zakazuje kawy – 1746

W 1746 roku szwedzki rząd oficjalnie zakazał picia kawy. Zakaz dotyczył nie tylko samego napoju, ale także wszystkich przedmiotów związanych z jej spożywaniem – czyli filiżanek, spodków, dzbanków i innych „akcesoriów kawowych”. Policja miała prawo konfiskować naczynia do kawy podczas kontroli domów.
Za panowania króla Gustawa III (1771–1792), przeciwdziałanie kawie przybrało jeszcze dziwniejszy obrót. Król był przekonany, że kawa szkodzi zdrowiu, a nawet może być śmiertelna. Aby to udowodnić, zlecił przeprowadzenie makabrycznego eksperymentu.

Eksperyment Gustawa III: kawa vs. herbata

Gustaw III nakazał, by dwóch skazanych na śmierć przestępców zostało ułaskawionych pod warunkiem, że wezmą udział w eksperymencie:

Jeden z nich miał codziennie pić duże ilości kawy.

Drugi – codziennie pić herbatę.

Cały proces był obserwowany przez lekarzy, którzy mieli ustalić, który z nich umrze pierwszy i jaki wpływ miały napoje na ich organizmy.

Efekt?
Eksperyment nie przyniósł królowi satysfakcji – obaj skazańcy żyli długo, a pierwszy zmarł… lekarz. Potem sam król padł ofiarą zamachu. Ostatecznie ten „antykawowy” test uznaje się dziś za przykład pseudonauki i jedną z najdziwniejszych anegdot w historii medycyny i kawy.⁴

5. Prusy – Piwo zamiast kawy (1777)

W 1777 roku król Prus, Fryderyk II Wielki, wydał specjalny manifest, w którym… oficjalnie uznał wyższość piwa nad kawą. Twierdził, że kawa szkodzi krajowej konsumpcji piwa, które uważał za bardziej odpowiednie i tradycyjne dla pruskiego społeczeństwa.

Król sądził, że zbyt duża popularność kawy wpływa negatywnie na gospodarkę oraz morale narodowe, ponieważ napój ten był importowany, drogi i nie „patriotyczny”. W przeciwieństwie do niego, piwo było tanie, lokalne i – jak twierdził sam monarcha – zdrowsze i bardziej odpowiednie do picia na śniadanie.

Cytat z manifestu Fryderyka Wielkiego:

„Jego Królewska Mość wychował się na piwie, i dlatego uważa, że picie piwa do śniadania to dobry pomysł.”

Kontekst historyczny:

W XVIII wieku kawa była postrzegana jako nowinka i luksus, który konkurował z tradycyjnym piwem, szczególnie wśród mieszczaństwa i niższych warstw społecznych.

Fryderyk obawiał się, że kawa osłabia dyscyplinę wojskową i narodową – była przecież związana z długimi rozmowami w kawiarniach i rozbudzoną refleksją, a nie z ciężką pracą i porządkiem.

Próba „odgórnego” ograniczenia kawy nie przyniosła jednak trwałych skutków – Prusacy i tak z czasem coraz chętniej wybierali filiżankę kawy zamiast kufla piwa.⁵